1.    Procine Reproductive and Respiratory Syndrome(PRRS)

 . PRRS chu vawk hri chi khat,chi kawng leh thawkna kawng a harsatna thlen tu a ni.

 . He Hri hi vawk no te atanga a puitling thleng in an vei thei.Vawk chi thlahtu ho ah chuan an chi kawngah harsatna a thlen ber a a thang lai ah chuan thawkna kawngah harsatna a thlen thin.

 . He natna hi mihringah a kai chhawn theih loh a ni.

A DARHZAU DAN

 . 1987 ah USA ah PRRS hi hriat hmasak ber a ni.

 . 1990-1991 chhungin Europe khawthlang lam in an kai a a darh chak hle

 . Tunah chuan Asia khawmualpui chhunga ram hrang hrang atangin an report bakah South America ram tlem in an report bawk.

 . India ramah chuan Mizoramah report hmasak ber ani (Kolasib leh Mamit tihloh District zawng zawngah report a ni).

NATNA THLENTU - VIRUS

 . Virus chi khat Arterivirus vanga lo awm a ni.

 . He Virus hian vawk chuap a Alveolar Macrophages ah bu khuarin an inthlah pung thin.

 . PRRS Virus hi pH 5.5-5.6 pawnah a dam rei thei lo.

 . He Virus hi Phenol,Formaldehyde,Chloroform,Ether leh Detergents (Sahbawn) hmangin awlsam takin a thah theih.

 . PRRS Virus hi tuiah ni 11 vel a dam thei a,hmun ro ah chuan an thi thuai thei.

KAICHHAWN DAN

 . Vawk dam lovin an chil,zun,ek,chi leh hnutetui atangin he natna hrik hi an ti chhuak.

 . Hip luh,ei,in pawl,a pui rai laiin a note ah,artificial insemination,seh leh needle atang te in a kai theih.

 . Rannung seh (thosi leh tho) atang pawhin a kai theih.

 . He natna hi awlsam taka kai theih anih avangin vawk in khata awm ho zingah an kai awlsam bik.

NATNA LANCHHUAH DAN

Vawk No Piang Hlimah

 . Thawhah,Mit Na/Mit vung,Khawsik,Hmul khawng,Chaw ei tui lo,Kawthalo,Khur der der,Vun sen tuak,A no pianghlim an thi nasa.

A Thang laiah

 . Khawsik,Pneumonia,Chaw ei duh lo.

 . Secondary bacterial infection avangin an thi thin.

   Vawk puitling tawh leh a pa chi thlah te chuan lang chhuak lovin (subclinical infection) he natna hi an vei tlangpui.Ran puitling chu an thi meuh lo.

Vawk rai laiah

 . A no neih dawn hnaihah a chhiat thin.

 . A thi sa in no an hring thin.

 . A dam chhun pawh an chak lova rei loteah an thi mai thin.

 . Pawl tir tirh te a hri vei an nih chuan no an pai thei lova an hur nawn chawk thin.

   He natna an vei tawh chuan an taksa chakna a tla hniam a,an chuap a tih chhiat avangin natna dang an kai hma a,thawkna kawngah harsatna an nei thin.

A ENKAWL DAN

 * Specific treatment a awm lo.

 * Secondary bacterial infection ven nan broad spectrum antibiotic hman a tha.

 * Khawsik te an neih thin avangin nachhawkna (anti inflammatory)pek tur.

 * An taksa tih chakna turin immune booster hman a tha.

 * Dehydration ven nan fluid therapy a theih chuan hman bawk tur.

BIOSECURITY

 * Tha takin kan farm kan hung tur a ni.

 * Vawk in leh a vel leh bungrua te regular takin damdawi (disinfectant)hmanf in kan silfai thin tur a ni.

 * Vawk vulh tu ten midang vawk te hnaih lo tura fimkhur tur,tin,vawk in a kalna thawmhnaw bik neih a tha.

 * Kan vawk te mi entir mai mai loh tur a bik in vawk vulh ve tho te leh vawk nen a inhnaih taka khawsa thin te.

 * Kan vawk talhna thli leh sa kan paih reng reng tha taka thenfai thin tur,phum emaw halral in emaw.

                                                ................................................................

 

2. BIRD FLU(Avian Influenza)

    Ar leh sava chi ten awlsam taka an inkaichhawn theih natna hlauhawm tak a ni a. Hemi natna thlentu hi Orthomyxoviridae chhungkaw zinga mi niin an hlauhawm dan azirin hetiang hian then a ni :-

1. Highly Pathogenic – Natna 75% leh a aia tam in an thihpui.
2. Low pathogenic – An tuarna lo deuh nain natna dangin a tlakbuak duh hle a. 50% laiin an thihpui thei.

Natna lang chhuak lemlo a awm theia, amaherawhchu he natna hrik hi Ar taksa ah a insiam danglamin natna hlauhawm zawk a thlen thei.

Tunlaia Bird flu natna thlentu hi H5N1 (Highly Pathogenic) niin mihring pawhin an kaiin thihpui hial a ni.


BIRD FLU VEI AR VA TE:

1). Ar leh Sai ar : Pul hri anga thawkin tam tak in an thihpui.
2). Varak leh Vatawk :An thihpui nain, ar ang em chuan an haw lo.
3). Sava leh Tui Varak : Sava tam takin an thihpui aliin thenkhat,abikin tui Varak te hian an tuar nep em em a.Chuvagin natna hrik pawh khawvel hmun hrang hrang ah an pu darh chak hle a ni.

Natna theh/put darh :Heng atang hian awlsam takin natna a darh thin :
1). Ar leh sava, he natna veite.
2). Ar damlo, ek leh chil
3). Arva thi.
4). Bungraw hrang hrang natna hrik kai – Arbawm Artui tray leh Ar vulhna hmanruat, Ar enkawltu thawmhnaw hrang hrang te.
5). Vawk hian amah ah natna lang chhuak silloin hmun hrang hrang ah an pu darh thei.

Natna lanchhuah dan te :
 
* An chau ngawih ngawihin chaw an thlah thin.
* Tui tawp thut.
* Lu, hmai, chhuang leh ke a vungin a duk thin.
* Mit leh hnar berh.
* thawk harsa leh kawthalo.
* chhan leh vang awm lovgin an thi puk thin.

Inven dan :

* Sava dang luh theih lova ar in sak tur.
* Natna hrik pu darh theitu bungrua leh ran dang, mihring chenin khuahkhirh tur.
* Ar in leh avel tihfai tur.
* Ar sawngbawl tuten kut fai taka sil tur.
* Arsa leh artui ei tura buatsaihte hmin taka chhum/siam tur.

 

Bird Flu – Mihringah :

HPAI Virus hi mihringin an kai theiin thihna hial a thlen thei. Ar vulhtu, zuartu leh Arsa sawngbawltute leh Arva nena inchiahpiah fo thin ten he natna hi an kai awlsam bik.

He batna hrik hi awlsam taka insiam danglam thei a nih avangin Mihring leh mihringa inkaichhawng thei tura a insiam danglam mai hi Scientist-te hlauh ber a ni a, hetiang taka a insiam danglam chuan pul hri a thlen mai dawn a ni. Chuvangin hemi kawngah hian mi tin I fimkhur theuh ang u.

Hriattur dangte :

1. Arva chin hriat lova thi reng reng chu kut lawnga khawih loh tur.
2. Arva thi te chu hal ral emaw phum bo tur a ni.
3. chin hriat lova Arva  thi, Bird Flu nia rinhlelh te chu Vety Department/Office hnai berah hriattir tur a ni.

 

3.   FOOT AND MOUTH DISEASES (FMD)

  • FMD HI ENGE NI?

FMD chu ran ke na leh ka na hri,ran natna inkai chhawn awl tak,ran ke tin kakho (Bawng,Lawi Vawk etc..)- in an vei ber a ni.

  • RANAH NATNA A THLEN DAN TLANGPUI:

1.Hnute tui sawr tur a ti awm lo.

2.Hnathawk tlak lovah a siam.

3.Than a ti thulh a,piansual hlen na a thlen.

4.Ran naupang-ah thihna athlen.

5.Ran naupaiah nau chhiatna a thlentir.

                India ram hian he natna avang hian kum tin cheng vaibelchhe 3500 - 5000 a hloh a ni.

  • NAT NA AWM TIRTU:

                He natna (FMD) awmtirtu chu natna chikhat 'Virus' a ni a, chung zingah serotype pasarih a nei a, chung zinga serotype O, A, C, leh Asia-1 te hi India rama leng tam ber an ni a,serotype C hi chu kum 1995 atang khan a leng tawh lo va, tuna he natna (FMD) rawn thlentirtu ber hi chu serotype O hi a ni.

  • FMD NATNA VEI RANTE:

                Ran ke tin kak zawng zawng (domesticated and wild animals) in an nei thei vek a, amaherawhchu heng ran Bawng, Lawi leh Vawk te hian an vei tlangpui.

  • NATNA KAI CHHAWN DAN:

                FMD natna vei ran hnute tuiah te, zunah te,chilah te he natna hrik hi an awm a,ran chaw-buhpawl,hnim hnah leh tui, FMD hrik kai ran dangin an ei atangin natna an kai chhawng a,vawk FMD natna vei hnaptui atang pawh hian natna an inkai darh thin a ni.

  • RAN-AH A NATNA LAN CHHUAH DAN:

                Khawsik sang an nei a,chil an ngah a,an kekarte leh an ka chhunagte a durh a,a durh keh khan pante a siam thin a ni.Heng durh leh pante hi an hnute hmurah te pawh a awm thin a ni.a note lam hian an haw khawp a, natna an vei chuan a natna lang chhuak lovin an thi thuai thin.

  • FMD ALENIN ENGTIA TIH TUR NGE?

                FMD natna ang vei ran an awm chuan a rang thei ang berin bialtu Vety Doctor hnenah emaw, heti lama thu neitute hnenah emaw report vat tur a ni.Natna vei rante chu patassium permanganate tui tam taka sil tur a ni.(1g:3litr water) chu mi hunah boroglycerol treatment an kaah pek leh tur a ni.An ke leh hnute hmur velah chuan anti septic cream hnawih sak tur a ni.A damloh kha dah hran a,a dang kai tur kha uluk tak a ven tur a ni.

  • NATNA VEN DAN:

FMD natna leng ven dan tha ber chu hunbi nei taka ran chiu (Vaccination) thin tur a ni. Ran puitling chu a lo berah kum khatah vawihnih chiu tur a ni.Ran naupangah chuan a vawi khat chiu hin thla khat-na ah,Vawi hnihna chu chiu hmasak atanga kar 4 - 6 naah chiu tur a ni, chumi hnuah thla 6 kar danah vaccination pek thin tur a ni.

India hmar chhakah chuan April leh October thla tirah vaccination pek a tha ber, chuvangin dah vawh reng tur a ni.

 

  • REPORT PEK HI ENGE A TANGKAINA?

1.FMD eng serotype nge leng tih hriat nan.

2.A darh zel tur ven nan.

3.A natna hrik hriata zirchian nan.

4.ran damlo eng tianga enkawl tur nge tih hriat nan.

FMD-hi ran natna buai puiawm tak a ni a, a ven theih a,FMD leng ni a hriat a nih chuan rang takinAH & Vety Department hotute hnenah report vat tur a ni.